Cuộc đời mới (chương 1 - 14)

La Vita Nuova

Dante Alighieri

Giới thiệu tác phẩm

Cuộc đời mới (tiếng Ý: La Vita Nuova) được Dante Alighieri viết trong các năm 1283 – 1293. Đây là một tác phẩm viết về tình yêu theo phong cách prosimetrum – bao gồm cả thơ và văn xuôi xen kẽ. Ngoài ra, tác phẩm này còn là một trong những tác phẩm văn học sớm nhất viết bằng tiếng Ý (mà không phải tiếng Latin) – Cuộc đời mới đã góp phần giúp hệ thống hóa các phương ngữ Toscana trong việc viết theo tiêu chuẩn Ý.

Cuộc đời mới gồm 42 chương ngắn với lời bình, lời giải thích cho 25 bài sonetto, 1 bài ballada, 4 bài canzone và 1 bài canzone còn dở dang vì cái chết của Beatrice Portinari, tình yêu suốt đời của Dante.

Dante diễn giải mỗi bài thơ, đặt chúng trong bối cảnh của cuộc đời mình. Các bài thơ trong tác phẩm gồm có 3 phần: những câu chuyện ngắn bán tự truyện, những bài thơ trữ tình được Dante xuất khẩu thành thơ nhờ hoàn cảnh và các bài luận ngắn về các bài thơ.

Các bài thơ kể về tình yêu của Dante đối với Beatrice từ cái nhìn đầu tiên (khi Dante lên 9 tuổi và Beatrice lên 8 tuổi) cho đến khi nàng từ giã cõi đời và sự quyết tâm của Dante viết về “cái điều mà chưa bao giờ có ai từng nói như vậy về một người phụ nữ”. Mỗi phần riêng biệt của bài bình luận tiếp tục phát triển khái niệm về tình yêu lãng mạn của Dante như là bước đầu tiên trong sự phát triển tâm linh dẫn đến một tình yêu thần thánh. Cách tiếp cận khác thường của Dante dựa trên kinh nghiệm cá nhân và các sự kiện, cách xưng hô với độc giả để tạo ra một tác phẩm bằng tiếng Ý chứ không phải tiếng Latinh, tất cả những điều này là một bước ngoặt trong thơ ca châu Âu, khi mà nhiều nhà thơ khác đã từ bỏ hình thức cách điệu cao thượng và đi theo phong cách đơn giản.

Dante muốn tập hợp và xuất bản các bài thơ tình dành cho Beatrice, giải thích bối cảnh của chúng và chỉ ra cấu trúc bình phẩm của mỗi bài thơ nhằm trợ giúp để đọc một cách kỹ lưỡng. Mặc dù kết quả là một bước ngoặt trong sự phát triển của cuốn tự truyện tình cảm (bước tiến quan trọng nhất kể từ Confessions của Thánh Augustine trong thế kỷ thứ 5), giống như tất cả văn học thời Trung Cổ, Cuộc đời mới khác xa so với tự truyện hiện đại. Tuy nhiên, Dante cùng với bạn đọc của mình đã quan tâm đến cảm xúc của tình yêu cao thượng và việc chúng được phát triển ra sao, làm thế nào để chúng được thể hiện trong thơ, làm thế nào để chúng tiết lộ những chân lý trí tuệ thường trực của thế giới do Chúa tạo ra và làm thế nào tình yêu có thể trao lời cầu nguyện cho linh hồn và làm cho nó được gần gũi hơn với Chúa.

Tên của những nhân vật trong tác phẩm, bao gồm cả Beatrice, không sử dụng tên họ hoặc bất kỳ chi tiết nào khác để có thể giúp cho người đọc nhận ra họ trong dân chúng Firenze. Chỉ có tên “Beatrice” được sử dụng, bởi vì đó vừa là tên thật vừa là tên biểu tượng của cô. Cuối cùng, tên và những nhân vật trong tác phẩm được dùng qua phép ẩn dụ.

Có truyền thuyết cho rằng: Cuộc đời mới là tự truyện giống như một “lời xưng tội” được viết ngay bên mộ của Beatrice.

Trong chương XXIV, Io mi senti' svegliar dentro a lo core (Tôi nghe ra trong tim đang thức tỉnh) Dante gặp với Tình yêu (hay Amor) và Tình yêu đề nghị nhà thơ hãy làm tất cả những gì tốt đẹp nhất để tôn vinh Tình yêu.

Tôi nghe ra trong tim đang thức tỉnh

Hồn của Tình yêu trong đó ngủ mê

Sau đó Tình yêu tôi thấy từ xa

Rất mừng vui, nhưng mà tôi nghi lắm.

Tình nói rằng: “Để thời gian cúi xuống

Trước mặt ta…” – và nghe thấy tiếng cười

Nhưng mà tôi chỉ nghe chúa tể thôi

Chỉ một người đôi mắt tôi hướng đến.

Cô nương Vanna, cô nương Bice

Là hai người tôi thấy khi gần lại

Và ở đây có một sự diệu kỳ

Khi trong ký ức của tôi giữ lại

Tình yêu nói rằng: “Đây là Primavera

Còn đây – Tình yêu, ta giống như người ấy”.

Dante không nêu tên mình trong La Vita Nuova. Ông đề cập đến Guido Cavalcanti là “người bạn đầu tiên của tôi”, em gái của mình như một “cô nương trẻ và cao thượng…” là “người có quan hệ bà con thân thuộc”, anh trai Beatrice tương tự như một “người bà con gần gũi với cô nương của tôi”. Người đọc cảm thấy như được tham dự vào câu chuyện tình cảm của tác giả không nêu tên và những người xung quanh trong câu chuyện.

Cuộc đời mới là tác phẩm cần thiết cho sự hiểu biết về các tác phẩm khác của Dante, mà đặc biệt là Thần khúc.

CUỘC ĐỜI MỚI

Lời mở đầu

Trong phần này của cuốn sách kỷ niệm của tôi chỉ một số trang có thể đáng đọc, có tựa đề là: “Incipit vita nova: Cuộc đời mới bắt đầu”

Theo tựa đề này tôi tìm ra những lời đã viết mà tôi có ý định thuật lại trong cuốn sách nhỏ này, nếu không được tất cả, thì ít ra là ý nghĩa của chúng.

I

Đã chín lần, kể từ khi tôi sinh ra, bầu trời hầu như quay lại chỗ ban đầu trong vòng quay của mình, khi trước mắt tôi lần đầu tiên xuất hiện người con gái quang vinh của lòng tôi, nhiều người vẫn gọi tên nàng là Beatrice mà không biết rằng cần phải gọi tên nàng như vậy. Nàng đã có mặt ở cuộc đời này, khi đó bầu trời sao di chuyển về phía đông thêm một trong mười hai phân độ: nàng hiện ra trước mắt tôi trong buổi đầu năm thứ chín của cuộc đời tôi, còn tôi nhìn thấy nàng ở đoạn cuối năm thứ chín của cuộc đời tôi. Nàng trước mặt tôi mặc quần áo màu hồng, khiêm nhường và đúng mực, sắc phục tương xứng với tuổi trẻ của nàng.

Ở đây tôi thành thực xin nói rằng Linh hồn Cuộc sống từ sâu thẳm trái tim tôi bắt đầu rạo rực trong từng đường gân thớ thịt và thốt lên những lời: “Ecce deus fortior me, qui veniens dominabitur mihi: Thượng Đế mạnh hơn tôi, Người đi đến nhận lấy quyền sai khiến tôi”. Ở đây Linh hồn Thú vật ngự trị phần trên, nơi tình cảm thu nhận tri giác của mình, trở nên kinh ngạc và hướng về Linh hồn Thị giác nói những lời: “Apparuit iam beatitudo vestra: Đã hiện ra niềm hạnh phúc của ngươi”. Ở đây Linh hồn Thiên nhiên, nơi cung cấp dinh dưỡng, bắt đầu khóc lóc và thốt ra những lời: “Heu miser, quia, frequenter impeditus ero deinceps!: Khổ thân tôi, vì rằng phía trước sẽ thường xuyên gặp điều trở ngại!”.

Kể từ đây về sau, tôi nói rằng Tình yêu đã ngự trị tâm hồn tôi, Tình yêu có quyền lực và sức mạnh mà sự tưởng tượng của tôi trao gửi và tôi đành phải thực hiện tất cả mọi mong muốn của tình. Rất nhiều lần tình ra lệnh cho tôi tìm gặp thiên thần trẻ trung này, vì rằng thời thơ ấu tôi vẫn đi tìm nàng, và tôi để ý thấy rằng hình dáng và phong thái của nàng rất cao thượng, quả là có thể dùng lời của nhà thơ Homer để nói về nàng: “Nàng có vẻ như con gái không phải của người trần, mà thần thánh”. Và dù hình bóng nàng thường xuyên ở bên tôi, trao cho tình sức mạnh để sai khiến tôi nhưng với những phẩm chất cao thượng, rằng đã nhiều lần hình bóng này không cho phép tình yêu cai trị tôi mà thiếu lời khuyên của lý trí, một khi những lời khuyên tương tự có ích để mà lắng nghe.

Nhưng nếu tôi giữ lâu trong tình cảm và hành động của tuổi trẻ như thế thì câu chuyện của tôi thành ra bày đặt, bởi thế tôi bỏ qua điều này và bỏ qua nhiều thứ có thể lấy ra từ đó để đi đến những lời được ghi trong những chương tiếp theo của ký ức tôi.

II

Thời gian trôi qua đã bấy nhiêu ngày, tròn chín năm kể từ ngày Người con gái cao thượng nhất nói trên xuất hiện, vào ngày cuối cùng của những ngày này người đẹp tuyệt vời hiện ra trước mắt tôi trong bộ áo quần màu trắng, giữa hai người đẹp thanh cao khác, những người này lớn tuổi hơn nàng. Khi đi trên đường nàng nhìn về nơi tôi đứng một cách rụt rè và với thái độ nhã nhặn nàng cúi chào tôi, còn tôi khi đó cứ ngỡ như đang nhìn thấy tận cùng của hạnh phúc. Thời khắc của cái cúi chào ngọt ngào ấy chính xác vào chín giờ, và bởi vì lần đầu tiên những lời của nàng bay đến tai tôi nên tôi cảm nhận được vị ngọt tựa hồ như ngất ngây, tôi từ giã mọi người về phòng riêng của mình và bắt đầu suy nghĩ về Con người lịch sự nhất.

III

Và trong suy nghĩ về nàng có một giấc mơ ngọt ngào vây lấy tôi, trong giấc mơ này hiện ra một điều kỳ diệu: tôi có vẻ như nhìn thấy trong phòng mình một đám mây màu lửa, sau đám mây này tôi nhận ra hình dáng một người đàn ông nào đấy, vẻ ngoài của người này ai nhìn thấy sẽ vô cùng sợ hãi. Người đàn ông này có vẻ rất vui mừng và trong lời của mình người này nói nhiều điều nhưng tôi chỉ hiểu được ít, trong những lời này tôi hiểu: “Ego dominus tuus: Ta là chúa tể của ngươi”. Trên tay người này dường như có một sinh vật trần truồng đang ngủ được phủ một tấm vải mỏng, hình như có màu hồng. Ghé nhìn rất chăm chú, tôi nhận ra Người đẹp, người mà một ngày trước đó đã cúi chào tôi. Còn trong một bàn tay của người này có vẻ như đang giữ một vật gì đó cháy lên và tôi ngỡ như người này nói với tôi những lời: “Vide cor tuum: Hãy nhìn vào trái tim mình”. Sau khi đứng yên một lát, người này dường như thức cô gái đang ngủ dậy, đưa ra một lý lẽ đầy sức mạnh để bắt nàng nuốt cái vật đang cháy ở trên bàn tay kia, và cô gái sợ hãi nuốt vào. Sau một thời gian, vẻ vui nhộn của người này trở thành tiếng khóc cay đắng. Vừa khóc, người này vừa nâng người đẹp trên tay rồi cùng với nàng có vẻ như bay vào trời xanh. Tôi cảm thấy vô cùng sợ hãi, giấc mơ yếu ớt của tôi không chịu nổi đã bị cắt đứt – và tôi tỉnh giấc. Ngay lúc đó tôi bắt đầu suy ngẫm và nhận thấy rằng cái giờ mà tôi trong mơ nhìn thấy là giờ thứ tư của đêm ấy, từ đó rõ một điều rằng đấy là giờ đầu tiên trong chín giờ cuối cùng của đêm.

Suy nghĩ kỹ về điều thấy trong mơ tôi quyết định thông báo cho những người hát rong nổi tiếng của thời ấy. Vì tôi đã bắt đầu để ý học cách làm thơ nên tôi quyết định viết một bài thơ mà trong đó tôi chào mừng tất cả những người chung thủy của Tình yêu và đề nghị họ giải thích về giấc mơ của tôi. Tôi giãi bày cho họ những gì tôi thấy trong giấc mơ của mình và bắt đầu bài thơ bằng những lời: “A ciascun´alma presa e gentil core: Hồn ai say…”

Hồn ai say, tim ai đầy ánh sáng

Thơ của tôi hiện ra trước mắt ai

Ý nghĩ sâu xa ai nói ra lời

Vì tên gọi Tình yêu – tôi chào đón.

Hai chục phút, khi hành tinh xuất hiện

Tỏa hào quang và kết thúc đường mình

Trước mắt tôi Tình yêu bỗng hiện lên

Thật khủng khiếp khi lòng tôi nhớ đến.

Tình đi trong hoan hỉ, và trên tay

Giữ trái tim tôi, còn trong tay ấy

Có một nàng Trinh Nữ ngủ rất say.

Tình cho nếm mùi khi nàng thức dậy

Từ trái tim – và cuống quít, rối bời

Trong nước mắt, Tình biến mất sau đấy.

Bài sonetto này chia làm hai phần: ở phần thứ nhất tôi chào đón và đề nghị câu trả lời; ở phần thứ hai, tôi chỉ ra điều cần trả lời. Phần thứ hai bắt đầu thế này: “Hai chục phút…” Có nhiều người trả lời bài thơ này và theo nhiều vẻ khác nhau, trong số này có một người tôi gọi là đầu tiên trong những người bạn của tôi; người này viết bài thơ bắt đầu bằng câu: “Anh thấy đấy, tôi mơ màng, tất cả rất hoàn mỹ…” 

Và diều này có vẻ như là sự bắt đầu của tình bạn chúng tôi, khi người này hiểu rằng tôi đã gửi bài thơ cho anh ấy. Ý nghĩa thật của giấc mơ kia, khi đó chưa ai biết, còn bây giờ thì đã rõ ràng và chất phác.

IV

Kể từ khi nhìn thấy, Linh hồn Thiên nhiên của tôi trở nên khó nhọc làm việc của mình, vì tất cả tâm hồn trao hết cho suy nghĩ về Người con gái cao thượng nhất; vì rằng trong phút chốc tôi trở nên yếu đuối và uể oải, rằng nhiều người bạn lấy làm buồn phiền cho dáng vẻ của tôi, một số khác thì ganh tỵ, muốn biết cái điều mà tôi giấu mọi người. Còn tôi, nhìn ra âm mưu nham hiểm trong những câu hỏi mà người ta hỏi tôi, hỏi ý chí của Tình yêu, theo lời khuyên của lý trí, đã trả lời họ rằng Tình yêu đang ngự trị tôi; tôi gọi là Tình yêu bởi vì tôi mang trên gương mặt của mình quá nhiều những dấu hiệu của tình yêu mà không thể nào che giấu được. Khi người ta hỏi tôi: “Tình yêu bắt ngươi đau khổ vì ai?…” – thì tôi cười, nhìn họ và không trả lời gì cả.

V

Một lần, Người con gái cao thượng nhất ngồi ở nơi có những lời vang lên về Nữ hoàng của vinh quang thì tôi cũng ở nơi để có thể nhìn thấy niềm hạnh phúc của mình; còn ở giữa tôi và nàng, theo một đường thẳng, có một người trinh nữ với vẻ mặt rất dễ chịu thường xuyên ngó nhìn tôi, lấy làm ngạc nhiên với ánh nhìn của tôi, bởi thế mọi người nhìn thấy ánh mắt của nàng.

Và có nhiều người để ý nên khi tôi rời chỗ, nghe những lời nói sau lưng: “Xem kìa, người đẹp làm cho chàng trai kia đau khổ”. Và khi họ gọi tên nàng, tôi nghe những lời về người con gái ở giữa đường thẳng, bắt đầu từ người con gái cao thượng nhất Beatrice và kết thúc ở trong đôi mắt tôi. Khi đó tôi rất bình tĩnh và tin rằng, ngày ấy, vẻ bí mật của tôi chưa lộ ra qua vẻ bên ngoài.

Và ngay lập tức tôi nghĩ rằng cần phải làm cho người con gái này trở thành thứ lá chắn để giấu đi sự thật. Trong thời khắc tôi đã làm được điều này và số đông những người nói về tôi đã biết điều bí mật này. Tôi tránh gặp người này mấy năm để cho những người khác thêm tin tưởng, tôi đã viết tặng nàng mấy bài thơ liền nhau, nhưng sau đấy tôi có ý định thể hiện những lời của mình về Beatrice và chỉ để ca ngợi nàng.

VI

Tôi nói rằng khi người con gái này che chở cho tôi bằng một tình yêu mạnh mẽ thì tôi có mong muốn nhắc tên người con gái cao thượng nhất cùng với tên những cô nương khác; tôi lấy tên sáu mươi cô nương đẹp nhất của thành phố, nơi nàng sinh ra theo ý của Đức Chúa Trời, và tôi viết bằng thể thơ serventeza mà tôi sẽ không truyền đạt; tôi có lẽ đã không nhắc đến, nếu đã không cần thiết nói rằng có một điều kỳ diệu xảy ra là trong số tên các cô nương kia thì cô nương của tôi không thuộc về con số nào khác ngoài con số chín.

       VII

       Cô nương mà tôi có được sự che chở cho điều ao ước trong một thời gian dài kia phải đi đến một nơi xa; bởi thế tôi sợ đánh mất sự che chở tuyệt vời đã khiến tôi đau khổ mà trước đó tôi chưa hề biết được. Và tôi nghĩ rằng nếu tôi không nói về chuyến đi đau buồn thì mọi người sẽ nhận ra vẻ giả vờ của tôi, bởi thế tôi quyết định viết một bài thơ; tôi sẽ truyền đạt nó, vì rằng cô nương của tôi là nguyên nhân trực tiếp của nhiều lời trong bài thơ này, và người ta sẽ nhận ra nếu hiểu nó. Và tôi viết bài thơ bắt đầu như thế này:  “O voi che par la via: Hỡi những ai với tình yêu trong đời..”

Hỡi những ai với tình yêu trong đời

Xin hãy lắng tai nghe và hãy nói

Nỗi đau nào bằng đau đớn của tôi?

Quả thực tình yêu theo chuỗi tháng ngày

Xin hãy tha thứ cho điều ước muốn

Mà những ngày qua đã rất hào phóng

Với những lời tôi nghe được bên tai:

“Hãy nhìn xem kìa, phải chăng số phận

Ban cho anh ta niềm vui suốt cuộc đời?”

Nay ở đâu rồi âu yếm vỗ về tôi?

Ai trả cho tôi tình yêu cao thượng?

Tôi mòn mỏi đợi chờ

Trước tương lai cúi xuống.

Ai đem niềm khát khao giấu diếm

Vì xấu hổ, sự bố thí không mong –

Gương mặt tôi luống cuống

Và buồn đau, thổn thức trong lòng.

Bài thơ này có hai phần chính: ở phần đầu tôi kêu gọi Tình yêu chung thủy bằng những lời của nhà tiên tri Jeremiah, nói rằng: “O vos omnes qui transitis per viam, attendite et videte si est dolor sicut meus: Hỡi những ai bước đi trên đường đời, hãy lắng nghe và hãy nhìn xem có nỗi đau khổ nào như đau khổ của tôi”, và cầu xin để họ rủ lòng thương mà nghe tôi; phần thứ hai – tôi kể rằng từ đâu mà tình xuất hiện trong tôi, nhưng với một nghĩa khác, không phải như hai phần đầu và cuối của bài thơ, và tôi nói rằng tôi đã đánh mất nó. Phần thứ hai bắt đầu bằng những lời: “Amor non gia..: Quả thực tình yêu…”

VIII

Sau khi cô nương cao thượng ra đi thì vị chúa tể của những thiên thần gọi về vinh quang của mình một cô nương nào đấy trẻ trung và có dáng vẻ rất cao quý, người được yêu mến ở thành phố nói trên; tôi nhìn thấy thân thể nàng nằm bất động giữa những cô nương đang khóc lóc đau khổ. Tôi bỗng nhớ lại, có một lần tôi từng thấy nàng đi cùng cô nương cao thượng nhất, tôi đã không cầm được dòng nước mắt và tôi quyết định nói đôi lời tưởng nhớ người mà tôi từng nhìn thấy đi cùng cô nương của mình. Vì thế, ai đọc phần cuối những lời tôi đã nói sẽ hiểu; tôi viết hai bài thơ, một bài bắt đầu bằng: “Piangete, amanti..: Tình trong nước mắt..”, còn bài thứ hai: “Morte villana...: Cái chết dữ dằn…”

Tình trong nước mắt; ai yêu – khóc với Tình!

Nỗi buồn tình yêu nặng nề không thể tả

Giữa những người đẹp Tình yêu nức nở

Và tôi nhận ra tiếng khóc của Tình.

Cái chết dữ, với nghiệt ngã của mình

Mang tàn úa đến cho con tim trẻ

Và lấy đi vẻ yêu kiều tuyệt mỹ

Chỉ một lời “không được!..” cứ kêu lên.

Giờ Tình yêu tỏ ra nghe cái chết

Tôi nhìn ra: Tình nức nở, bồi hồi

Tình cúi mình trên tro tàn vẻ đẹp.

Và thường xuyên ánh mắt hướng lên trời

Nơi linh hồn đang dạo chơi hạnh phúc

Trên mặt đất nhìn thấy trong niềm vui.

Bài thứ nhất chia làm ba phần: ở phần một – tôi kêu gọi tất cả những ai chung thủy với Tình yêu hãy khóc và nói rằng vị chúa tể khóc than về họ, rằng “nỗi buồn tình yêu nặng nề không thể tả”, họ cần nói rằng cần phải nghe tôi; ở phần hai – tôi nêu nguyên nhân này; ở phần thứ ba – tôi nói về niềm vinh dự mà Tình yêu mang đến cho cô nương. Phần hai bắt đầu: “Amor sente: Giữa những người đẹp…”; phần ba: “Audite: Giờ Tình yêu…”

Cái chết dữ dằn, kẻ thù của đau khổ

Mẹ của nước mắt và của tiếng kêu than

Vị quan xét xử cay nghiệt, chẳng xót thương

Đốt con tim bằng nỗi buồn tưởng nhớ!

Trong sự suy tư của phiêu bạt tha phương

Ta sẽ không ngừng đem mi ra nguyền rủa.

Chính vì thế mà ta không kín kẽ

Bài ca của ta sẽ nói những lời ta

Rằng mi là nguyên nhân cái ác và đau khổ

Cứ để mặc thế gian biết ra sự thật là

Cái sự thật chính nó là tội lỗi

Vì ai không hề biết đến tình ta.

Vẻ dịu dàng từ cuộc đời mang ra

Tuyệt vời hơn trong con người cao cả

Và ở trong chàng trai vô tư lự

Niềm vui với tình đã vội bay xa.

Cái chết ra sao, ta chẳng mở ra

Những đường nét – trong bài ca ngắn ngủi

Với đời muôn thuở là tên phản bội

Thân xác diệu kỳ nó chẳng nhận ra.

Bài thơ này chia làm bốn phần: ở phần một tôi gọi cái chết bằng những cái tên của nó; ở phần hai – tôi nói cùng cái chết, nêu ra cái nguyên nhân khiến tôi nguyền rủa nó; ở phần ba – xỉ vả nó; ở phần bốn – tôi nói với một nhân vật không cụ thể, tuy vậy tôi vẫn biết rõ. Phần thứ hai bắt đầu bằng: "poi che hai data..: Đốt con tim…”; phần thứ ba: “E s’io di grazia..: Chính vì thế…”; phần thứ tư: "Chi non merta salute..: Với đời muôn thuở là tên phản bội…”

IX

Mấy ngày sau cái chết của cô nương này có một điều làm tôi đi khỏi thành phố nói trên và đi đến nơi cô nương cao thượng, người đã từng che chở cho tôi, mặc dù con đường của tôi không xa bằng nơi nàng ở. Và, mặc dù có vẻ tôi cùng nhiều người, cuộc du hành tôi thấy khó chịu, những tiếng thở dài luống cuống vì con tim cảm thấy cách xa niềm hạnh phúc của mình.

Và bỗng nhiên vị chúa tể ngọt ngào nhất điều khiển tôi vì những đức tính của cô nương cao thượng nhất, tôi hình dung ra trong vẻ của một người đồng hành, mặc quần áo nhẹ nhàng may bằng thứ vải thô. Người này có vẻ phiền muộn và nhìn xuống đất, chỉ thỉnh thoảng có vẻ nhìn dòng suối trong suốt, chảy nhanh và tuyệt đẹp chảy bên con đường mà tôi đi.

Tôi ngỡ rằng người bạn đường – Tình yêu nhìn sang tôi và nói những lời sau: “Tôi từ cô nương mà nhiều ngày là sự che chở của anh, tôi biết rằng ít nữa nàng sẽ trở về; và con tim mà tôi buộc anh trao cho nàng, tôi vẫn mang theo, sẽ là sự che chở cho anh như người trước đây”. Người này gọi tên nên tôi biết rõ. “Tuy nhiên, nếu anh nghĩ rằng truyên đạt lời gì đó mà tôi đã nói với anh thì hãy truyền đạt sao cho khéo tình yêu mà anh cần hướng tới nàng”.

Nói xong những lời này, hình bóng kia biến mất khỏi mắt tôi, vì thế tôi ngỡ rằng Tình yêu đã trao cho tôi một phần lớn. Một chút đổi thay trên nét mặt, tôi tiếp tục lên đường trong cái ngày này trầm tư và thường xuyên thở dài. Một ngày sau tôi bắt đầu viết bài thơ bắt đầu bằng: “Cavalcando". 

Một buổi chiều tôi rong ruổi trên đường

Trong mỏi mệt đường xa và đau khổ

Trên đường ấy tôi với Tình gặp gỡ

Người lữ hành mặc chiếc áo giản đơn.

Giống như người cần gì đó với nhau

Tôi cứ ngỡ vẻ ngoài rất tội nghiệp

Người thổn thức và vội bàn chân bước

Trước người quen như cúi xuống mái đầu.

Nhìn thấy tôi, người nói: “Xin giã biệt

Đến muôn đời tôi về chốn xa xăm

Nơi con tim ngươi phụng sự áng chừng

Vì bây giờ phụng sự niềm vui khác…”

Nghe những lời trên tôi thấy ngại ngùng

Rồi người biến mất, tôi không biết được.

Bài thơ này có ba phần: ở phần thứ nhất tôi kể rằng tôi đã gặp gỡ Tình yêu  và ngỡ tình ra sao; ở phần thứ hai kể rằng Tình đã nói gì với tôi, mặc dù không phải tất cả vì sợ mở ra điều bí mật; ở phần thứ ba nói về Tình đã biến mất ra sao. Phần thứ hai bắt đầu bằng: “Quando mi vide..: Nhìn thấy tôi…”; phần thứ ba: “Allora presi..: Nghe những lời…”

       X

Sau khi trở về tôi đi tìm cô nương mà vị chúa tể đã gọi tên cho tôi trên con đường thổn thức, nhưng để cho câu chuyện của tôi ngắn hơn, tôi chỉ nói rằng trong một thời gian ngắn tôi đã biến nàng thành sự che chở cho mình, rằng nhiều người hiểu điều này ngoài giới hạn của sự nhã nhặn mà tôi nhiều lần đã trầm tư suy nghĩ. Vì nguyên nhân này, nghĩa là vì sự xúc phạm mà người ta đồn đại về tôi, khiến người cô nương cao thượng nhất khi đi trên phố đã từ chối tôi bằng cái cúi chào ngọt ngào nhất, là tất cả hạnh phúc của tôi. Và để phần nào sáng tỏ điều bây giờ tôi đang nói, tôi muốn giải thích rằng cái cúi chào của nàng đã làm cho tôi hạnh phúc biết nhường nào.

XI

Tôi nói rằng: khi nàng xuất hiện bất kể từ phía nào thì niềm hy vọng về cái cúi chào xua đi tất cả mọi cái xấu trong tôi và làm đốt lên ngọn lửa của từ bi, bắt tôi tha thứ cho những ai đã xúc phạm đến tôi. Và nếu như người ta hỏi tôi điều gì khi đó thì câu trả lời của tôi chỉ có một: “Tình yêu…” – và gương mặt của tôi đầy vẻ nhún nhường.

Và khi gần khoảnh khắc của sự cúi chào, linh hồn của tình yêu xua đuổi những linh hồn khác, xua đuổi những linh hồn yếu đuối của thị giác và nói rằng: “Hãy đến và tôn vinh danh sự cô nương” – còn tôi đứng yên tại chỗ. Và giá như ai đó muốn nhận thức tình yêu, thì người này có thể làm được điều này khi nhìn vào đôi mắt run rẩy của tôi.

Khi cô nương cao thượng nhất cúi chào, Tình yêu không chỉ không cản trở một niềm hạnh phúc bao trùm lấy tôi mà còn ngọt ngào đến mức thân thể của tôi như chịu sự sai khiến của nàng, khi đó cử động có vẻ như một vật gì đó rất nặng nề và buồn tẻ. Từ đó rõ ràng một điều rằng trong cái cúi chào của nàng là niềm hạnh phúc của tôi và rất nhiều lần vượt quá sức lực của tôi.

XII

Bây giờ, trở lại với đối tượng của câu chuyện, tôi xin nói rằng sau khi niềm hạnh phúc của tôi bị từ chối thì có một nỗi buồn thương làm cho tôi chạy trốn mọi người để trút dòng nước mắt cay đắng, sau khi dòng nước mắt đã vơi bớt, tôi đi về phòng của mình, là nơi tôi đau khổ mà không sợ ai nghe thấy. Ở đây tôi cầu xin lòng thương của cô nương và thốt lên: “Tình yêu ơi hãy giúp người chung thủy!” – và tôi thiếp đi trong nước mắt giống như đứa trẻ bị đòn.

Trong giấc ngủ, có vẻ tôi nhìn thấy một chàng trai trẻ trong nhà mình, ngồi gần bên, mặc áo quần màu trắng, nhìn với vẻ trầm tư và nói những lời: “Fili mi, tempus est ut praetermittantur simulacra nostra: Con ơi, đã đến lúc chia tay với những cái giả vờ”. Khi đó tôi ngỡ là tôi biết người này vì đã nhiều lần gọi tôi, tôi thấy người này có vẻ khóc và đợi câu trả lời của tôi, thế là tôi lấy can đảm và nói: “Vị chúa tể cao thượng ơi, tại sao ngươi khóc?” Và người này trả lời tôi: “Ego tanquam centrum circuli, cui simili modo se habent circumferentiae partes: tu autem non sic: Ta giống như tâm điểm của vòng tròn, cách xa những phần bên; ngươi không giống như vậy”.

Khi tôi suy nghĩ về những lời trên thì tôi ngỡ rằng người này trả lời rất mờ ảo, bởi thế, tôi buộc phải nói những lời sau: “Sao thế, vị chúa tể của tôi, ngươi trả lời tôi rất mờ ảo?” – thế là người này trả lời bằng lời thông thường: “Đừng hỏi nhiều, chẳng lẽ có ích gì cho ngươi”. Tôi trò chuyện với người này về cái cúi chào mà tôi bị từ chối và hỏi về nguyên nhân thì được trả lời: “Beatrice của chúng ta nghe người ta nói rằng cô nương mà ta đã nói với ngươi trên con đường thổn thức đã giận ngươi, bởi thế Cô nương – người trái ngược với những điều khiếm nhã không hạ cố đoái hoài đến sự chào đón của ngươi, e ngại bị rơi vào tình thế bất lịch sự. Vì rằng nàng có thể biết điều bí mật của ngươi vì đã biết ngươi từ lâu, nên ta muốn ngươi viết một bài thơ kể về sức mạnh của ta đối với ngươi thay vì nàng và rằng ngươi đã thuộc về nàng từ ngày thơ ấu. Để chứng kiến cho điều này, ngươi hãy gọi người biết chuyện và hãy nói rằng ngươi nhờ người ấy báo cho nàng biết. Vì rằng ta là người chứng kiến như vậy nên ta sẵn lòng giải thích để nàng biết mong muốn của ngươi và hiểu ra những lời đàm tiếu. Lời thơ ngươi hãy viết sao cho có vẻ hơi vòng vo một chút mà không nói thẳng trực tiếp với nàng, và không qua ta, ngươi chớ gửi đi đâu, những nơi mà nàng có thể nghe thấy, trang điểm lời thơ sao cho ngọt ngào để như mọi lần, khi ta cần đến”.

Nói xong những lời này, người kia biến mất – và giấc mơ của tôi đứt quãng. Tôi nhớ lại những điều mơ thấy trong giờ thứ chín của ngày và quyết định trước khi ra khỏi phòng mình, viết một bài ballata, trong bài thơ này sẽ thể hiện những điều mà vị chúa tể đã ra lệnh cho tôi, bài ballata bắt đầu bằng “Ballata i’ voi…”

Bài Ballad, hãy đi tìm Tình yêu

Với Tình yêu trình diện cùng người đẹp

Để nàng sẽ nghe ra, trong câu hát

Chúa tể với nàng hãy nói đôi điều.

Ngươi hãy dịu dàng, đằm thắm, yêu kiều

Rằng ngươi chỉ một mình, không bè bạn

Ở khắp nơi dám đương đầu nguy hiểm

Nhưng nếu con tim lo âu

Thì hãy đừng trì hoãn

Hãy lên đường cùng với Tình yêu.

Vì cho kẻ mà ngươi mang tin đến

Ta biết rằng có điều chi thù hận

Nếu ngươi chỉ đến một mình

Có thể nàng không nghe lời cầu khẩn.

Ngươi hãy đến và reo vui, sung sướng

Rồi hãy lặng im khi đứng trước nàng

Hãy gắng van vỉ và cầu xin:

“Người đẹp ơi, cái người gửi tôi đến

Chỉ ước ao, nếu như người vui

Được làm kẻ bảo vệ cho người

Vì Tình yêu khao khát

Đổi thay vẻ ngoài nhờ sắc đẹp

Tình sai phụng sự người khác kia

Nhưng thủy chung, chỉ phục tùng người đẹp”.

Và hãy nói với nàng: “Hỡi người đẹp

Lòng chung thủy của người này

Và ý nghĩ chỉ về người đẹp thôi

Người này không cần ai khác”.

Còn nếu như nàng không tin câu hát

Thì để Tình yêu thú thật với nàng

Vì nàng từng chối từ giã biệt

Kẻ nô lệ trung thành đang ở trần gian

Hãy để nàng đưa ta vào cõi chết.

Hãy cầu xin nàng sự phục tùng

Và hãy ngay lập tức quay lại

Một khi lời nàng nói chưa xong:

“Vì những dòng thơ ngọt ngào ca ngợi

Đáp lại lời van vỉ cầu xin

Nỗi lòng ta cứu giải”.

Ngay khi nàng dứt lời nói

Thì hãy vội vàng với vẻ hân hoan –

Bài Ballad thân yêu, hãy lên đường

Hãy bay đi, mang niềm vinh dự tới!

Bài Ballad này chia làm ba phần: ở phần thứ nhất tôi nói bài thơ đi đâu và tán dương để nó tin tưởng ra đi, tôi nói bài thơ thuộc về người đồng hành nếu muốn được che chở khỏi nguy hiểm; ở phần thứ hai – tôi nói về điều cần làm; ở phần thứ ba – tôi cho phép nó lên đường khi muốn và trao con đường cho số phận. Phần thứ hai bắt đầu như vậy: ‘Con dolze sono..: Ngươi hãy đến và reo vui, sung sướng; phần thứ ba: ‘Gentil ballata..: Bài ballad thân yêu, hãy lên đường”.

Ai đấy có thể trách tôi và nói rằng không hiểu những lời tôi nói với ai qua nhân vật thứ hai, vì rằng bài ballad chính là những lời tôi viết, và tôi nói rằng điều chưa rõ ràng này tôi sẽ giải thích ở phần sau của cuốn sách, khi đó thì ai ai cũng rõ, kể cả những người ở đây còn nghi ngờ và còn trách móc tôi.

XIII

Sau hình ảnh này, khi tôi thốt ra những lời mà Tình yêu gợi ra cho tôi, có nhiều ý nghĩ khác nhau giằng xé trong tôi, quyến rũ tôi và tôi không biết bảo vệ như thế nào. Trong số này, có bốn ý nghĩ mà tôi nghĩ rằng chúng đã làm cho tôi không yên. Một ý nghĩ nói: “Quyền lực của Tình yêu là tuyệt vời vì nó ngăn chặn ý định tốt đẹp khỏi những gì thấp hèn”. Một ý nghĩ khác quả quyết: “Quyền lực của Tình yêu là không tốt: càng chung thủy với nó càng chịu nhiều đau khổ”. Ý nghĩ thứ ba khêu gợi: “Tên gọi Tình yêu nghe thật ngọt ngào, bởi vậy biểu hiện của nó trong đa số trường hợp là hạnh phúc, chẳng lẽ không phải: “Nomina sunt consequentia rerum: Ai nấy lo làm việc của mình”

Ý nghĩ thứ tư khẳng định: “Cô nương mà Tình yêu sai khiến ngươi theo đuổi không giống như những người khác – nàng không dễ dàng thay đổi con tim mình”. Và mỗi ý nghĩ có điều trái ngược với tôi, làm cho tôi như người không biết đi về đâu. Mà nếu tôi tìm ra điểm chung cho tất cả, thì tôi đã chọn con đường trái ngược, vì rằng nó phải gọi cô nương từ bi và ngã vào vòng tay. Trong tình trạng như thế, tôi quyết định viết bài sonetto sau đây, bắt đầu bằng: “Tutti li mei penser’”

Ý nghĩ của tôi chỉ nhắc đến Tình

Nhưng mà chúng với nhau sao chẳng giống

Một ý nghĩ này tỏ ra cao thượng

Còn ý nghĩ kia doạ nạt cuồng điên.

Ý nghĩ này cho hi vọng dịu êm

Còn ý kia ánh nhìn trong nước mắt

Chỉ con đường tới lòng thương hoà nhập

Nỗi sợ từ cả hai phía dâng lên.

Biết theo ai, than ôi, không hiểu nổi

Muốn nói ra nhưng không biết nói lời

Giữa Tình yêu trời bắt tôi lạc lối.

Khi mà tôi hoà nhập với mọi người

Thì khi đó kẻ thù tôi sẽ gọi

Lòng thương ơi hãy che chở cho tôi.

Bài sonetto này chia ra làm bốn phần: ở phần đầu tôi nói rằng mọi ý nghĩ của tôi đều hướng về Tình yêu, ở phần hai tôi khẳng định rằng những ý nghĩ này khác nhau và tôi nói về sự khác nhau của chúng; ở phần ba tôi chứng minh nơi chúng gặp nhau; và ở phần bốn tôi mong muốn viết bài thơ về Tình yêu, tôi không biết phải lấy nội dung từ đâu và nếu tôi muốn sử dụng tất cả mọi ý nghĩ thì tôi sẽ nhờ kẻ thù của tôi – cô nương từ bi. Và tôi gọi “cô nương từ bi”, có vẻ như từ sự rẻ rúng một cách kiêu hãnh. Phần hai bắt đầu như vậy: “e hanno in lor: Nhưng mà chúng…”; phần ba: “e sol s’accordano: tới lòng thương hoà nhập”; phần bốn: “Ond’io non so: Biết theo ai..”

XIV

Sau cuộc tranh cãi của những ý nghĩ trái ngược, xảy ra điều rằng cô nương cao thượng nhất có mặt ở nơi nhiều cô nương cao thượng khác có mặt. Một người bạn đưa tôi đến đó, tôi nghĩ rằng điều này sẽ làm cho tôi rất vui vì tôi được có mặt ở nơi có nhiều người đẹp. Còn tôi, tin cái người đã dẫn bạn mình đến ranh giới của cuộc sống và cái chết, đã nói với người bạn rằng: “Chúng ta đến đấy mà làm gì?” Thì người bạn nói với tôi: “Để được phụng sự quí cô một cách xứng đáng”.

Thực ra quí cô nương tập trung ở đó để tiễn một cô nương cao thượng nhất đi lấy chồng trong ngày này, mà theo tục lệ của thành phố thì khi nàng ngồi vào bàn ở nhà mới có những cô nương khác ở xung quanh.

Nghĩ rằng, tôi đã làm theo ý người bạn mình, tôi đề nghị người hãy ở lại với họ để được phụng sự. Khi vừa mới nghĩ đến điều này, tôi cảm thấy ở phía bên trái có một cơn xúc động lâng lâng lan tỏa khắp cơ thể. Khi đó tôi cúi đầu trước một bức tranh trên tường, cố giấu cơn xúac động của mình. Sợ những người khác nhận thấy điều này, tôi ngước mát nhìn vào các cô nương thì thấy có Beatrice trong số họ.

Khi đó linh hồn của tôi nhìn thấy tôi đang ở rất gần cô nương cao thượng nhất, Tình yêu rủ lòng thương cho tôi ở lại để được nhìn thấy cô nương này. Và mặc dù tôi đã trở thành một người khác với trước đó, tôi cảm thấy một nỗi đau mà những linh hồn nhỏ bé đang thổn thức và nói: “Giá mà Tình yêu không xua đuổi thì ta đã có thể ở lại và nhìn thấy điều kỳ diệu của cô nương ở đây”.

Và tôi xin nói rằng, một số cô nương khi nhìn thấy sự thay đổi của tôi thì họ cười tôi cùng với cô nương cao thượng nhất. Khi đó người bạn tôi đã cầm lấy tay kéo tôi ra khỏi ánh nhìn của những người đẹp và hỏi điều gì đã xảy ra với tôi.

Khi đã làm chủ được bản thân mình, tôi nói với người bạn: “Bàn chân của tôi đã bước vào cái nơi mà không còn có thể đi tiếp, huống hồ quay trở lại”. Và, bỏ người bạn ở đó, tôi đi về phòng, đầy nước mắt, tôi khóc và xấu hổ, và tự nói với mình: “Giá mà cô nương biết được tình cảnh của ta thì trong con tim nàng đã tỏ lòng thương”.

Và tôi tiếp tục khóc, tôi nghĩ rằng sẽ nói những lời về nàng, tôi sẽ giải thích tại vì sao tôi thay đổi như vậy, và nói rằng: “Tôi biết rằng nguyên nhân của điều xảy ra chưa một ai biết, mà giá như ai biết thì nó đã gợi ra lòng thương cảm”. Và tôi quyết định viết những lời, mong rằng một khi nào đó sẽ được cô nương cao thượng nhất nghe được. Tôi viết bài sonetto bắt đầu bằng: “Con l’altre donne”.

Em quây quần giữa chúng bạn cười anh

Nhưng mà tại vì sao, em có biết?

Khi anh đứng trước em ngời vẻ đẹp

Em làm sao nhận mặt, bắt hình dong.

Với lòng tốt – giá mà em biết rằng

Tình cảm của mình làm sao giữ được

Bởi Tình yêu làm cho anh mê hoặc

Hành hạ anh với sức mạnh điên cuồng.

Rằng những tình cảm rụt rè của mình

Cái đem hành hình, cái anh xua đuổi

Chỉ ánh mắt nhìn cứ hướng về em.

Chính vì thế mà anh không bình thường!

Nhưng sau khi tình cảm đem xua đuổi

Anh nghe rõ ràng những tiếng đau thương.

Bài sonetto này không chia ra các phần vì rằng chỉ khi cần mới mở ra ý nghĩa. Vì thế, những gì đã nói có ý nghĩa rõ ràng, không cần chia ra từng phần. Quả thực cũng có những lời còn gây nghi ngờ: thí dụ khi tôi nói rằng Tình yêu giết chết mọi linh hồn của tôi, nhưng linh hồn thị giác vẫn sống, dù là ngoài cơ thể. Nhưng những chỗ khó này không thể giải thích một cách dễ dàng. Bởi thế, tôi không cố gắng giải thích cái khó, vì rằng lời của tôi sẽ trở thành vô ích hoặc thừa.

CHÚ THÍCH

Lời mở đầu

1. Trong phần này của cuốn sách kỷ niệm của tôi…  – Ẩn dụ “cuốn sách” rất phổ biến trong tác phẩm của các nhà văn thời kỳ hậu Cổ đại và Phục hưng.

2. “Incipit vita nova” – dòng chữ đề thường thấy trong các văn bản cổ. Đề từ “Nova-Mới” có thể thấy trong Kinh Thánh – cả Cựu Ước lẫn Tân Ước, thí dụ trong Sách tiên tri Isai: “Này, Ta đang làm một điều mới. Bây giờ nó đang xuất hiện, các ngươi không nhận thấy sao?” (Isai, XLIII, 19); trong Rôma: “thì chúng ta cũng sống trong đời mới” (Roma, VI, 4); trong Côrinhtô 2: “Vì vậy nếu ai ở trong Chúa Cứu Thế, người ấy là một sinh vật mới; những điều cũ đã qua đi, kìa mọi sự đều trở nên mới” (Côrinhtô, V, 17); trong Khải Huyền: “Đoạn, tôi thấy trời mới và đất mới” (Khải Huyền, XXI, 1) vv…

Theo nghĩa văn chương, từ “mới” thường được những người hát rong (Troubadour) Provence dùng: “Ab пои cor et ab пои talen/ Ab пои saber et ab пои sen/ Et ab пои belh captenemen/ Vuoill un bon пои vers  comensar” – “Với con tim và sức mạnh của tài năng mới/ Với tri thức mới và cảm giác mới/ Và với một tên gọi mới tuyệt vời/ Ta muốn bắt đầu những dòng thơ mới” (Мahl С. A. F. Die Werke der Troubadours. Berlin, 1846. Bd  1. S. 67). “Ab noels digz de  nova  maestria” – “Những câu chuyện mới của một tài nghệ mới” (Соulet  J.  Le Troubadour Guilhem Montanhago. Toulouse, 1898. P. 111). Đề từ này được Dante dùng với nhiều ý nghĩa hơn là những người hát rong. “Mới” – không chỉ là trẻ trung, đổi mới mà còn là chưa từng có, là kỳ diệu và biến đổi.

I

1. Đã chín lần, kể từ khi tôi sinh ra, bầu trời hầu như quay lại chỗ ban đầu trong vòng quay của mình… - Về ý nghĩa của con số “chín” đối với Dante: xem chương XXIX.

2…  tên nàng là Beatrice – Beatrice có nghĩa là “người ban tặng hạnh phúc”.

3. Linh hồn Cuộc sống… – Theo triết học thời Trung cổ thì trong con người ta có ba linh hồn, hay ba sức mạnh (spiriti, vires), đó là linh hồn thiên nhiên, linh hồn cuộc sống và linh hồn thú vật (naturalis, vitalis,  animalis). Còn Linh hồn Thị giác theo trong Mỹ học thời Trung cổ, bắt đầu từ Augustine thì vai trò chủ đạo trong cảm nhận mỹ học là đôi mắt.

II

1. Tròn chín năm kể từ ngày Người con gái cao thượng nhất nói trên xuất hiện… – Sự cao thượng theo cách hiểu của Dante trong tiểu luận “Bữa tiệc” là đặc tính của tâm hồn cao cả. Đặc tính này không phụ thuộc vào dòng tộc hay sự giàu có.

III

1. … tôi nhận ra hình dáng một người đàn ông nào đấy… – Tình yêu có hình dáng của người đàn ông. “Tình yêu” bằng tiếng Latin và tiếng Italia đều có giống đực.

2…. một ngày trước đó đã cúi chào tôi.. – Cúi chào là biểu tượng của tình yêu theo cách hiểu của các nhà thơ Troubadour (người hát rong). Thời Trung cổ họ phân chia ba mức độ của suy tưởng: khi đối tượng ở bên ngoài ta, khi đối tượng ở trong ta, và khi đối tượng ở trên ta. Tâm hồn Dante trải qua cả ba bậc này.

3… cùng với nàng có vẻ như bay vào trời xanh – Dante linh cảm cái chết sớm của Beatrice từ đây và từ bài sonetto đầu tiên.

3… cho những người hát rong nổi tiếng (famosi trovatori) – Dante chưa gọi những người làm thơ của Italia là những “nhà thơ” (mà chỉ các nhà thơ của Latin và Hy Lạp).

4. … rằng cái giờ mà tôi trong mơ nhìn thấy là giờ thứ tư của đêm ấy… – Thời Dante cho rằng số “bốn” là con số xấu. Điều này có nghĩa là giấc mơ của Dante là một cơn ác mộng. Trạng thái sợ hãi của tình yêu ở thời kỳ đầu.

5. Hồn ai say, tim ai đầy ánh sáng.. – Câu mở đầu của bài sonetto đầu tiên của “Cuộc đời mới”. Các bài sonetto thường được gieo vần theo sơ đồ abba – abba; cdc – cdc. Đôi khi là abab – abab ccd –ccd vv… Bản dịch tiếng Việt nhiều chỗ không thật chú trọng đến các sơ đồ này.

V

1… Nữ hoàng của vinh quang – là Đức Mẹ Maria.

2… người con gái này trở thành thứ lá chắn để giấu đi sự thật – Dante theo truyền thống của những người hát rong Provence (những nhà thơ dân gian) cho rằng nên làm ra vẻ kẻ tôn thờ Tình yêu không phải yêu đối tượng thật của mình, mà một người con gái khác, người này là thứ lá chắn hay màn che để giấu những tình cảm thật của mình. Để không lộ ra điều bí mật giấu trong tim các nhà thơ dân gian thường sử dụng một cái tên phụ nữ giả định – senhal. Tên thật của người mà Dante yêu chỉ những bạn bè thân thiết biết được. Trong “Cuộc đời mới” chỉ thấy nhắc đến một lần (dạng rút gọn) trong bài sonetto ở chương XXIV – Bice.

3… tôi đã viết tặng nàng mấy bài thơ liền.. – Có thể đây là những bài thơ ở chương VII và IX, và một số bài khác mà Dante không đưa vào “cuốn sách kỷ niệm” này.

VI

1…. viết bằng thể thơ serventeza … – (tiếng Provence: sirventes, tiếng Italia: sirventeza, tiếng Pháp: serventois) – một thể thơ cổ mà người Italia Trung cổ thường dùng để ca ngợi phụ nữ.

VII

1…. O vos omnes qui transitis per viam.. – (Ai Ca, I, 12): Hỡi tất cả những ai qua lại…  Hãy nhìn xem, có nỗi khổ nào sánh được với nỗi khổ của tôi. Dante thường dùng mô típ của tôn giáo để nói về tình yêu.

XII

1… tôi nhìn thấy một chàng trai trẻ… mặc áo quần màu trắng… – Lần này Tình yêu như một chàng trai trẻ mặc áo quần màu trắng, tượng trưng cho sự trinh trắng.

2. Ego tanquam centrum circuli… – Câu này ý nói tâm hồn của Dante hãy còn ở giai đoạn bối rối, chưa thể coi như một vòng tròn có tâm điểm. Aristotle trong “Vật lý học” cho rằng: “Một vòng tròn chỉ được coi là hoàn hảo khi có tâm điểm đối với các phần xung quanh”. Nhà thơ Jacopone da Todi cũng từng viết: “Amor, amor tu se' cerchio rotondo. / Con tutto'1 соr chi c'entra sempre t'ama” (Tình yêu, Tình yêu, ngươi là một vòng tròn hoàn mỹ/ Ai bước vào sẽ yêu bằng tất cả trái tim).

XIII

1. Nomina sunt consequentia rerum.. – Câu này trong “Bộ luật dân sự” (Corpus iuris civilis) trở thành câu thành ngữ đối với giới luật gia Italia thế kỷ XII – XIII, theo nghĩa rằng: luật sư phải lo bào chữa, sinh viên phải lo học, tiểu thương phải lo buôn bán vv…

XIV

1. Bàn chân của tôi đã bước vào cái nơi mà không còn có thể đi tiếp, huống hồ quay trở lại – Ở đây ý tưởng Tình yêu đang gần với ý tưởng Cái chết (Xem thêm chương XXIII) của sự khủng hoảng tinh thần. Đấy là sự thống nhất của Tình yêu và Cái chết cùng với sự đổi mới về tinh thần giống như cái chết và sự hồi sinh của Jesus Chritst. Ý tưởng này xuất phát Kinh Thánh Tân Ước: “… Đấng Christ nhờ vinh hiển của Cha được từ cái chết sống lại thế nào thì chúng ta cũng sống trong đời mới thể ấy. Vì nếu chúng ta làm một cùng Ngài bởi cái chết thì chúng ta cũng sẽ làm một cùng Ngài bởi sự sống lại” (Rôma, VI, 4-6).